Sansürün tarihi ve Türk sinemasında sansür konusu sadece sanatın değil, sosyolojinin, tarihin ve hatta politikanın da konusudur. Çünkü sansür meselesi başlı başına ideoloji ile siyasetle ve o günün değer yargıları (ahlak, etik değerler, cinsellik, kutsallar vb.) yani kısaca konjektürüyle ilgilidir.
Türkiye tarihi boyunca sansürle mücadele etti. Edebiyat, basın, sinema, televizyon gibi alanlarda yoğun olarak sansür gündemde oldu. Hatta yeri geldi internete bile sansür uygulandı! Sizler için sansürün tarihi ve Türk sinemasında sansür konusunu irdeledik ve bazı verileri derledik…
“Türkiye’de Sinema Sansürünün Tarihi” adlı çalışma, bu içerikte kaynak olarak alınacaktır. Doç. Dr. Ali Karadoğan ve Prof. Dr. Ruken Öztürk’ün hazırladığı toplam 1500 sayfadan oluşan üç ciltlik kitaba göre, Türk sinemasında sansür o boyutlardaydı ki, sansür kurullarında 1182 yerli senaryo, 513 yerli, 758 yabancı film olmak üzere 2 bin 453 film reddedildi. 4 bin 757 film ise şartlı kabul edildi.
1932 ile 1988 yılları arasındaki Film Denetleme Kurulları’nın aldığı sansür kararlarının kitaplaştırılmış hali olan bu çalışma, depolarda kilit altındaki 500 bin sayfadan oluşan 96 defter, 26 bin 273 sansür kararı incelenerek hazırlandı.
Türk sinemasında ilk sansür kararları
1932 itibarıyla yürürlüğe giren ‘Sinema Filmlerinin Kontrolüne Ait Talimatname’ ile sansür kurumsallaştı.
1932 yapımı Muhsin Ertuğrul’un Kaçakçılar eseri defterlerdeki ilk eser oldu. Ertuğrul’un yine “Bir Millet Uyanıyor (1932)” ve “Söz Bir Allah Bir (1933)” filmleri de yine sansür gören ilk eserlerden.
“Bülent Ersoy kadın mı erkek mi?!”
Acı Ekmek (Bülent Ersoy – 1985):
Bülent Ersoy’un cinsiyetinin kadın mı erkek mi olduğunun tespiti üzerinden yürüyen tartışma, uzun bir dava sürecine de konu oldu. Filmde, başkadın oyuncu olarak oynayan Bülent Ersoy’un kadın kılığında sahneye çıkmasına yasal bir engel bulunup bulunmadığı ve bu rolünden dolayı film hakkında yapılacak işleme esas olmak üzere Bakanlık’tan görüş alınması ara kararı verildi.
Ersoy’un cinsiyeti hakkında sorulan soruya İstanbul Valiliği’nce “erkek” olarak tashih edildiği anlaşılmaktadır. Nüfus kayıt örneğinde erkek olarak tahsis gören, ayrıca kadın sıfatıyla sahneye çıkması yetkili mercilerce engellenen Ersoy’un tam anlamıyla başkadın oyuncusu olarak “Acı Ekmek” filmindeki rol durumu tam bir vuzuha kavuşturuluncaya kadar gösterilmesi sakıncalıdır.
Müjde Ar ve sansür
Adı Vasfiye (Müjde Ar -1985):
Senaryo kararında “Vasfiye’nin kayınpederinin Vasfiye’ye duyduğu cinsel isteği belirten ve bu imajı yaratacak sarkıntılık sahnelerine yer verilmemek şartıyla” sakınca yoktur.
Aaahh Belinda (Müjde Ar – 1986):
“Senaryoda yer alan ‘Elif, Selim, Burhan (erkekler eşcinsel) görüntülü biçimde gelirler’ sahnesinin çıkarılması” şartıyla izin verilmiştir.
Erkekler ağlamaz mı?!
Utanmaz Adam (Türkan Şoray-Sadri Alışık / 1976):
“Balayına çıktıkları otel odasında karşılıklı konuşmalar dışındaki sevişme sahnelerinin tamamının” çıkarılması.
Ben Bir Garip Keloğlanım (1976):
Senaryonun filme alınmasının sakıncalı olduğu…
Olur mu Dersiniz (Enis Fosforoğlu-Levent Kırca /1976):
Eser reddedilmiştir.
Bülbül Ailesi (1976):
“Kayınpederin turist kızı okşadığı görüntülerin çıkarılması”…
İntikam Benim (Cüneyt Arkın-1982):
“Filmde ‘Erkekler de Ağlar’ isminin kullanılmaması kaydı” ile karar verilmiştir.”
Kolombo Şakir (1976):
“Aydemir Akbaş’ın söylediği “Hatta pompa bile var” cümlesinin” ve “poposunu çıkararak yürüdüğü sahnenin” çıkarılması…
Hababam Sınıfı ve sansür
Hababam Sınıfı (1975):
“Coğrafya öğretmeni Rıza’nın öğrencisi Recep’e yoklama yaptırdığı, ‘açın kitaplarınızı ve 147’den 157’ye kadar okuyun’ sözü ile Rıza’nın uyukladığı sahnenin çıkarılması”, “Müdür Muavini Mahmut’un ‘Kel’ lakabının öğrenciler tarafından kullanılmaması” ve “Öğretmenlerin davranışlarının, öğretmenlik vakarını zedeleyici nitelikte olmaması şartı ile ekseriyetle” eser kabul edilmiştir. “Öğretmenin Tevfik Fikret’in ölüm günü hususunda talebeler tarafından kandırılmasının”, “Öğretmen Sema’nın ağzından arkadaşlarının Şaban’a gönderdiği mektupların” çıkarılması ve “Müdür tarafından Akil hocanın işine son verilmeyip bunun bir ihtimal olduğunun belirtilmesi şartı ile” eser kabul edilmiştir.
Mavi Boncuk (Tarık Akan-Emel Sayın-1975):
“Bir sahnede Tarık Akan’ın Emel Sayın’a, Kemal Sunal’ı kastederek söylediği ‘Yalova’da doğduğu için kaymakam diyoruz’ sözünün çıkarılması” şartıyla kabul kararı verilmiştir.
“Sevişme sahneleri kısaltılsın!”
Bedel (Kadir İnanır-1983):
“Filmin iki yerinde Kadir İnanır ile Kristin Haydar’ın sevişme sahnelerinin uzunluğu kısaltılarak ikişer dakika süreli sevişme sahnesi bırakılmıştır.”
Güneş Doğarken (1984):
“İstanbul’daki genelev sahnesinde Hülya Avşar’ın merdivenden inerek eliyle bluzunu omzundan sıyırdığı sahneden sonraki kısmın vizite 1000 TL yazısının sahnesi dahil olmak üzere, ayrıca Hülya Avşar ile Kadir İnanır’ın öpüştükleri sahnede Hülya Avşar’ın yüzüne Kadir İnanır’ın gölgesinin düştüğü kısımdan sonraki öpüşme sahnesinin çıkarılması” durumunda gösterilmesinde sakınca bulunmamaktadır.
Erkek Güzeli Sefil Bilo (İlyas Salman-Şener Şen-1979):
“Filmin çeşitli yerlerinde görülen ve astsubayın TSK Kıyafet Kararnamesi’ne aykırı giyimi” ve “şaşılığının belirgin olarak görüldüğü sahnelerin çıkarılması koşuluyla” karar yazılmıştır. Genelkurmay Başkanlığı temsilcisi ağanın evli olduğu halde ikinci defa evlenmesi sebebiyle ayrışık oy kullanmıştır.
1 Comments